​

 «ГЭФ-ПРООН-ЮНЕСКО» жобасы аясындағы жазғы мектеп — «Мәңгі тоң және тас глетчерлерді зерттеудің геофизикалық әдістері», Қазақстан, Үлкен Алматы өзені алабындағы Жосалы-Кезен асуы (2025 жылғы 23–27 маусым)

ЮНЕСКО аясындағы 2-санаттағы «Орталық Азия өңірлік гляциологиялық орталығының» қызметкерлері мен Фрибург университетінің ғалымдары «ГЭФ-ПРООН-ЮНЕСКО» жобасы аясында Жосалы-Кезен асуында «Мәңгі тоң және тас глетчерлерді геофизикалық әдістермен зерттеу» тақырыбында жазғы мектеп ұйымдастырды.

Іс-шараға Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Швейцария елдерінен оқытушыларды, жас мамандарды және ұйымдастырушыларды қоса алғанда, жалпы 19 адам қатысты.

Мақсаты – электрлік қарсылық әдістерін пайдалана отырып, мәңгі тоң қабаттары мен тас глетчерлерді теориялық тұрғыдан зерделеу, сондай-ақ сейсмозондтау әдісін қолдану арқылы мәңгі тоң жыныстарын практикалық зерттеу.

23 маусымда жазғы мектептің қатысушылары Жосалы-Кезен асуына келіп жетті. Осы жерде, Үлкен Алматы өзені алабында орналасқан, ЮНЕСКО аясындағы 2-санаттағы Орталық Азия өңірлік гляциология орталығы (ОАӨГО) мәңгі тоңды бақылау жүргізетін нысандармен (скважиналармен) таныстыру экскурсиясы өтті.

ОАӨГО қызметкері Виктор Гончаренко тереңдігі 12–33 м аралығындағы бұрғыланған скважиналарда орнатылған термометриялық гирляндалардан (термокос) көрсеткіштерді алу процесін көрсетті.

Жазғы мектеп қатысушылары Жосалы-Кезен асуындағы таныстыру экскурсиясында.

Артқы жақта – тереңдігі 32 м болатын скважина, оған қосымша жел жылдамдығын, ауа температурасы мен күн радиациясын өлшейтін датчиктер орнатылған.

Күннің екінші жартысы теориялық бөлімге арналды. Фрибург университетінің профессоры Кристин Хильбих доктор Томас Сакс-тың қолдауымен көпжылдық тоңды жыныстар мен тас глетчерлерді зерттеуге арналған электрлік қарсылық және индуцирленген поляризация әдістері бойынша лекциялар өткізді. Сабақтар электрлік профилдеу (ЭП), тік электрлік зондтау (ВЭЗ) және электротомография (ЭТ) режимдерінде жүргізілді.

Теориялық бөлім. Мәңгі тоңды электротомография әдістерімен зерттеу тәсілдері.

Жазғы мектеп қатысушыларына профессор Кристин Хильбих бұрын Тянь-Шань мен Памир тауларында алған электротомография нәтижелері де көрсетілді.

24 және 25 маусым жазғы мектептің тәжірибелік бөліміне арналды. Электротомография профильдерін орналастыру үшін келесі жабдықтар пайдаланылды:

Syscal Junior – Фрибург университеті ұсынған;

Скала 48К12 – ЮНЕСКО қамқорлығындағы 2-санаттағы Орталық Азия өңірлік гляциология орталығы (ОАӨГО) ұсынған

Используемое оборудования для заложения профилей элетротомографии в рамках проведения летней школы

 Жазғы мектеп аясында электротомография профильдерін орналастыруда пайдаланылған жабдықтар

Бір профильді түсіру кезінде екі түрлі электрлік барлау кешенін қолдану мәңгі тоңды зерттеу барысында әр құрылғының сапасы мен тиімділігін бағалауға мүмкіндік берді.

Ауа райының қолайсыздығына байланысты алдымен мәңгі тоңды зерттеу үшін сейсмобарлау әдісін қолдану бойынша тәжірибелік бөлімді өткізу, ал теориялық бөлімді кейінге шегеру туралы шешім қабылданды.

Сейсмобарлау профильдерін орналастыру үшін ОАӨГО ұсынған жабдық – DAQlink 5 сейсмобарлау және сейсмомониторинг станциясы қолданылды.

 

 

DAQlink-5 – кез келген сейсмобарлау әдістерін қолдануға мүмкіндік беретін мобильді сызықты сейсмостанция.

Тәжірибелік сабақтар барысында 3 электротомография профилі және 2 сейсмобарлау профилі орналастырылды.

Тренинг аясындағы тәжірибелік сабақтарда орындалған электротомография профильдерінің орналасу сызбасы (көк түспен белгіленген).

Бір сейсмобарлау профилі электротомография №1 профиліне параллель, екіншісі – №3 профиліне параллель орналастырылды, бұл екі айнымалы арасындағы статикалық өзара байланыстарды орнатуға мүмкіндік берді

 

Электробарлау кешендерімен жұмыс бойынша тәжірибелік сабақтар.

Профессор Кристин Хильбих Syscal Junior құрылғысын баптау және түсіру жүргізу алгоритмін көрсетті.

ОАӨГО қызметкері, инженер Алибек Тасқынбаев Скала 48К12 құрылғысының параметрлерін баптау және қолдану алгоритмі бойынша тәжірибелік сабақ өткізді.

DGPS DAQlink 5 сейсмобарлау кешенімен тәжірибелік сабақтар.

Электротомографиядағыдай, әр электрод пен геофонның орналасқан орны DGPS көмегімен белгіленді.

25 маусымда профессор Кристин Хильбих жазғы мектеп қатысушыларын көпжылдық тоңды жыныстарды зерттеуге арналған сейсмобарлау әдісінің теориялық негіздерімен таныстырды.

Сейсмозондтау әдісінің негіздері мен оны мәңгі тоң мен тас глетчерлерді зерттеу саласында қолдану мүмкіндіктері ұсынылды.

Сейсмозондтау әдісінің негіздері мен оның мәңгі тоң жыныстары мен тас глетчерлерді зерттеу саласындағы қолдану мүмкіндіктері ұсынылды.

 25 және 26 маусым күндері тәжірибелік сабақтар барысында алынған электро және сейсмобарлау профильдерінің нәтижелерін өңдеуге арналды.

Өңдеу үшін Res2Dinv және ZondRes2D бағдарламалық жасақтамалары қолданылды.

Жазғы мектептің қатысушылары үш топқа бөлініп, әр топ 27 маусымда деректерді өңдеу нәтижелерін интерпретациямен бірге таныстырды.

Өңделген деректердің таныстырылымы және нәтижелер интерпретациясының талқылануы

Электротомография деректерін өңдеу нәтижесінде тренинг қатысушылары үш профильдің барлығында электрлік кедергінің жоғары мәндері анықталған аймақтарды белгіледі, бұл зерттелген аумақтарда мәңгі тоң қабаттарының бар екенін көрсетеді.

Syscal Junior және Скала 48К12 жүйелерімен алынған электротомографиялық профильдерді салыстыру нәтижесінде алынған деректердің өзара жақсы үйлесетіні анықталып, екі жүйенің де тиімділігі расталды.

	а
	б

а) Скала 48К12 және б) Syscal Junior құрылғыларымен алынған бір профильдің деректері.

27 маусымда жазғы мектеп қатысушылары үшін РФ Ғылым академиясы Лебедев атындағы физикалық институтының Тянь-Шань таулы ғылыми станциясы филиалының директоры Жуков В.В. Жосалы-Кезен асуында филиалдың қызметі туралы экскурсия және презентация өткізді.

Филиал аумағы бойынша экскурсия.

 «Мәңгі тоң және тас глетчерлерді геофизикалық әдістермен зерттеу» тақырыбындағы жазғы мектеп бағдарламасының қорытынды кезеңі – сәтті аяқтағаны туралы сертификаттарды табыстау болды.

.

Барлық қатысушылар тренингтің жоғары деңгейде ұйымдастырылғанын, алынған білімнің бірегейлігі, маңыздылығы және Орталық Азия елдері үшін практикалық құндылығы зор екенін атап өтті.

 

 

 

​