ГЭФ-ПРООН-ЮНЕСКО жобасы бойынша Түрікменстан үшін арналған ұлттық семинар «Климаттың өзгеруіне бейімделу және тұрақты дамудың кешенді әдістерін әзірлеу мақсатында нивальды-гляциалдық жүйелерді бағалау саласындағы өңірлік ынтымақтастықты ілгерілету арқылы Орталық Азия елдерінің тұрақтылығын нығайту»

2025 жылғы 12 және 13 мамырда Ашғабад қаласында ГЭФ – ПРООН – ЮНЕСКО жобасы бойынша «Климаттың өзгеруіне бейімделу және тұрақты дамудың кешенді әдістерін әзірлеу мақсатында нивальды-гляциалдық жүйелерді бағалау саласындағы өңірлік ынтымақтастықты ілгерілету арқылы Орталық Азия елдерінің тұрақтылығын нығайту» тақырыбындағы ұлттық семинар өтті.

 Семинардың мақсаты – криосфераны зерттеуге бағытталған, кейіннен Түрікменстан үшін нақты қадамдар мен іс-шараларға айналуы мүмкін негізгі идеяларды әзірлеу.

ЮНЕСКО аясындағы 2 санаттағы Орталық Азия өңірлік гляциологиялық орталығын (ОАӨГО) семинарда ОАӨГО-ның жетекші ғылыми қызметкері Н.В. Пиманкина таныстырды.

Кездесуді ашқан Түрікменстанның ЮНЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиясының жауапты хатшысы Чинар Рустамова БҰҰ Бас Ассамблеясының 2025 жылды Мұздықтарды сақтау жөніндегі халықаралық жыл, ал 21 наурызды Дүниежүзілік мұздықтар күні деп жариялау туралы шешімі, сондай-ақ Тәжікстанның бастамасымен 2025–2034 жылдарға арналған Криосфера ғылымдарын қолдау бойынша істер онжылдығын қабылдау – мұздықтарды сақтау мәселесіне, олардың табиғат пен адам үшін маңыздылығына халықаралық назар аударуға бағытталғанын атап өтті. Сондай-ақ Халықаралық бейбітшілік пен сенім жылы болып танылған биылғы жылы Түрікменстан өзінің бейтараптық саясатының 30 жылдығын атап өтуде. Соған орай Рустамова ханым қатысушылардың назарына баламалы энергия көздерін пайдаланудың маңыздылығын, сондай-ақ елді көгалдандыру бойынша жалпыұлттық акция – 2024 жылы жастардың қатысуымен 632 мың көшет отырғызылғанын, бұл елдің микроклиматын жақсартуға ықпал ететінін атап өтті.

Семинар қатысушылары.  12.05. 2025 ж.

Түрікменстан мемлекеттік ұйымының (МООС РТ) гидрометеорология бөлімі басшысы С. Эйеберенов өз сөзінде түрікмен халқының суды өмірдің қайнар көзі ретінде қабылдайтынын білдіретін мақалдарды келтірді: «Су тамшысы – алтын түйірі», «Су – әке, жер – ана». Ғалымдардың күш-жігерін біріктіру, ғылыми трансшекаралық ынтымақтастықты нығайту және мұздықтардың еруі мен климаттың өзгеруіне байланысты тәуекелдер проблемасына қоғамның назарын аудару маңыздылығы ерекше атап өтілді.

Семинар қатысушылары «Көзқарас – 2050» ұлттық тұжырымдамасы аясында пікір алмасты. Түрікменстанда мұздықтар мен тұрақты қар жамылғысы жоқ, тек Копетдаг тауларында ғана қар жауып, сақталады. Елдегі су ресурстарының 98%-ы елден тыс жерде қалыптасады. Вахш және Пяндж өзендерінің бастауларында орналасқан, Әмудария өзенін құрайтын мұздықтарды Түрікменстаннан келген мамандар мен гидрология мамандығындағы студенттердің қатысуымен зерттеу ұсынылды. Жерүсті мониторингін қашықтықтан зондтау әдістерімен, оның ішінде ұшқышсыз ұшу аппараттарын қолданумен үйлестіру ұсынылды. Әртүрлі әдістерді қолдану үшін білікті мамандар қажет, ал олардың құзыреттілігін арттыру Қырғызстан мен Қазақстан мамандары сәтті өткізіп жүрген Жазғы мектептер мен тренингтерге қатысу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Орталық Азия ғалымдары Түрікменстанда сел мен су-гляциалдық тасқындарды бірегейлендірілген әдістемелерді қолдана отырып зерттеу және картаға түсіру бойынша ұсыныстар бере алады. Өз кезегінде, Түрікменстан өкілдері, атап айтқанда, Шөлдер институтының директоры, доктор П. Кепбанов мамандарды Түрікменстан Экологияны бақылау мемлекеттік ұйымының «Қоршаған ортаны қорғау және экология» журналында зерттеу нәтижелерін жариялауға шақырды.

Бірлескен ғылыми зерттеулермен қатар, жобада Орталық Азиядағы криосфера бойынша бірыңғай білімді басқару платформасын құруға үлкен көңіл бөлінеді. Бұл платформа аясында білім, тәжірибе, әлемдік жетістіктер мен үрдістер, мұздықтарды сақтау саласындағы озық тәжірибелер алмасу жоспарлануда. Сондай-ақ мұздықтарға виртуалды экскурсиялар әзірленіп, архивтік фотосуреттер мен танымал зерттеушілердің өмірбаяндары орналастырылады.

  ТуркменТВ арнасына жоба мақсаттары туралы сұхбат

Университеттегі дәріс

 Әртүрлі елдердің сарапшылары мен ЮНЕСКО мамандары Гуманитарлық және даму жөніндегі Халықаралық университет студенттеріне арналған дәріске қатысты. Жастардың қызығушылығын жекелеген елдерде қолданылып жатқан мұздықтарды сақтау әдістері тудырды.

Аталған Университетте Түрікменстандағы алтыншы ЮНЕСКО клубы ашылды. Клубтың ұраны – «Бейбітшілік, сенім – гуманизм мен дамудың негізі». Студенттер, магистранттар мен оқытушылар ЮНЕСКО-ның идеалдарын, адамдар арасындағы бейбітшілік пен өзара түсіністік идеяларын зерделеп, насихаттайтын болады. Клубтың мақсаттары – Халықаралық мұздықтарды сақтау жылымен, сондай-ақ ғылым мен білім саласындағы сенім мен ынтымақтастықты нығайтумен үйлеседі.

Мұздықтарды сақтау жөніндегі Халықаралық жылдың өткізілуі туралы ақпарат беру, қоғамдық пікір қалыптастыру және хабардарлықты арттыру мақсатында ТүрікменТВ телеарнасына сұхбат берілді. Семинар жұмысының қорытындысы ретінде қатысушылар Түрікменстандағы криосфераны зерттеудің негізгі міндеттерін олардың орындалу шұғылдығын ескере отырып тұжырымдады, сондай-ақ жаһандық өзгерістер жағдайында бұл міндеттерді шешу үшін қажетті іс-шараларды айқындады. Деректермен, тәжірибемен және біліммен алмасу мен басқарудың бірыңғай платформасын құру бойынша ұсынымдар әзірленді.

Н.В. Пиманкина

ОАӨГО қар мен мұз ресурстарының динамикасының мониторинг зертханасының жетекші ғылыми қызметкері