«Орталық Азия елдерінің тұрақтылығын арттыру мақсатында аймақтық ынтымақтастықты қолдау арқылы мұздық жүйелерін бағалау саласындағы кешенді тұрақты даму әдістерін және климат өзгерістеріне бейімделу стратегияларын әзірлеу» атты семинар

2024 жылғы 4-5 қарашада Алматы қаласында Глобалдық Экологиялық Қор (ГЭҚ) қаржыландыратын, БҰҰ Даму Бағдарламасымен (ПРООН) бірлесіп жүзеге асырылатын ЮНЕСКО жобасына арналған 2-ші Кіші аймақтық семинар өтті.

Семинардың мақсаты - қриосфера зерттеулері саласындағы әртүрлі елдердің мамандары арасындағы ынтымақтастықты нығайту, климат өзгерісі, қриосфераны мониторингтеу, деректерді жинау және алмасу жөніндегі негізгі идеяларды қарастыру, даму сценарийлерін әзірлеу негіздерін қалыптастыру. Жаңа жоба аймақтық су ресурстарын қамтамасыз ету мен ауыл шаруашылығы мен энергетика салаларының тұрақтылығын қолдау үшін мұздық-қар жүйелерінің маңыздылығын ерекше атап көрсетеді.

            Қатысушылар:

Семинарға шамамен 70 адам қатысты, олардың ішінде Орталық Азияның 5 елінен министрліктердің, ірі ғылыми-зерттеу ұйымдарының, гидрометеорологиялық қызметтердің мамандары, сондай-ақ Швейцариядан келген өкілдер болды. Гендерлік теңдестірілген баяндамаларға бірқатар министрліктердің, ғылыми институттардың, үкіметтік емес ұйымдардың және жастар ұйымдарының қызметкерлері қатысты.

ЮНЕСКО аясындағы 2 санаттағы Орталық Азия өңірлік гляциологиялық орталығының (бұдан әрі - Орталық) директоры, профессор Т.О. Балықбаев және Орталықтың жетекші ғылыми қызметкерлері Н.В. Пиманкина, А.Б. Егоров, Т.Г. Токмагамбетов, В.П. Капица, З.С. Усманова таныстырды.

Семинарға қатысушыларды құттықтаумен Алматы қаласындағы ҚР Сыртқы істер министрлігінің өкілдігінің басшысы Ж. Абрашов, Алматы қаласындағы ЮНЕСКО өңірлік офисінің директоры Амир Пирич және басқа да қонақтар сөз сөйледі. Олардың баяндамаларында ғалымдардың күш-жігерін біріктіріп, қриосфера саласындағы аймақтық ынтымақтастықты нығайту маңызды екендігі атап өтілді.

Бағдарламаға сәйкес, әрбір елге тән қриосфераның мәселелері туралы презентациялар өткізілді. Қазақстаннан келген қатысушылар еліміздің қриосферасы жағдайы мен климаттың өзгеруі оның деградациясына қалай әсер ететіні туралы бірқатар мәліметтер ұсынды.

Ең басты талқылау су секторын дамыту перспективалары, тиімді су пайдалану мәселелері, сондай-ақ ақпараттың сапасы мен дәлдігін бағалау мәселелеріне арналды. Жас мамандарды даярлау мәселесіне ерекше назар аударылды: гидрологтар, мәңгі мұз зерттеушілері, лавинозерттеушілер және картографтар жетіспейді.

Семинар барысында Швейцарияның Фрибур қаласының университеті ғалымдарының Сырдария және Әмудария өзендеріндегі қриосфера мен су ресурстарының өзгеру сценарийлері таныстырылды. Бұл сценарийлерді Мартин Барандун ханым ұсынды. Сценарлық болжамдарға сәйкес, тіпті оптимистік есептеулер бойынша 2100 жылға дейін Орталық Азияның 25% мұздықтары еріп кетеді. Сырдария өзеніндегі мұздық су ағыны 30%-ға, ал Әмудария өзенінің бассейнінде 2100 жылға дейін мұздық су ағыны 40%-ға ұлғаюы мүмкін. Ең үлкен өзгерістер тамыз бен қыркүйек айларында байқалатын болады. Өзендердің су ағымы көктемге ауысады. Сырдария өзенінің су ағымында жаздың соңында үлкен тапшылық күтілуде. Әмудария өзенінің бассейнінде ең үлкен өзгерістер көктем айларында орын алады.

2024 жылғы 04 қарашадағы Семинар қатысушылары

Криосфераға қатысты мәселелерді себеп-салдарлық талдау (ССТ) әдістемесі ГЭҚ тарапынан әзірленіп, трансшекаралық су мәселелерін диагностикалық талдау барысында кеңінен қолданылады. ССТ мақсаты - әрбір маңызды мәселе бойынша ең басты әсер етуші факторларды анықтау және теріс әсерлерді жеңілдетуге бағытталған тиімді шараларды әзірлеу. ССТ процедурасы әсер етуші факторлардың басымдылығын анықтауды және экологиялық проблемалардың түпкі себептерін анықтауды қамтиды. ГЭҚ әдістемесіне сәйкес, техникалық кеңесші Т. Макеевтің жетекшілігімен семинарға қатысушылар 2020 жылғы елдер бойынша статистикалық деректер мен мұздықтардың өзгеру қарқынын пайдалана отырып, жағдайдың дамуын өз көзқарастары бойынша ұсынды. Есептеулер үшін Орталық Азия елдеріндегі климаттың жылыну қарқыны, сондай-ақ әр елдегі қар жамылғысы мен мұздықтардың өзгеру динамикасы туралы деректер пайдаланылды.

Климаттың өзгеруі, мұздықтардың деградациясы, су ағынының өзгерісі туралы модельдеу нәтижелерін талқылау көрсеткендей, су ресурстарының жағдайы мен көлемін сипаттайтын және болжауға болатын шынайы сценарийлерді құру үшін көптеген параметрлерді, оның ішінде экономикалық факторларды және су секторындағы инновациялық технологиялардың қолданылуын ескеру қажет.

Қорытынды: Семинар қатысушылары ең маңызды деп есептеген басым мәселелерді анықтап, оларды шешу жолдары туралы ұсыныстар жасады. Жалпы, ақпарат алмасу және кадр тапшылығын жеңу бойынша бірлескен әрекеттер жоспары мақұлданды. Орталық Азияның бірқатар өзендерінің су ресурстарына климаттық өзгерістердің әсері бойынша сценарлық бағалаулар алынды. Алынған сараптамалық бағалаулар Диагностикалық талдау әзірлеу үшін негіз болып табылады және алдағы уақытта Ұлттық іс-қимыл жоспарларын жасауға пайдаланылады.

Н.В. Пиманкина

Орталықтың қар мен мұз ресурстарының динамикасын

 мониторингтеу зертханасының жетекшісі